Čuvari Hristovog groba

Na prostoru Vrličke krajine u Dalmaciji, najverovatnije tokom XѴІ veka razvio se jedan od najneobičnijih i najživopisnijih običaja vezanih za proslavu Vaskrsa, u pitanju je običaj čuvanja Hristovog groba, zabeležen pored Vrlike, koji se upražnjava jedino još u Jerusalimu. Negujući tradiciju, Srbi Vrlike tačnije iz sela u neposrednoj blizini manastira Dragović podignutog 1395. godine, svake godine na Vaskrs organizovali su počasnu stražu ispred manastira. Ovaj običaj nisu prekidali ni tokom Drugog svetskog rata negujući ga sve do 1995. godine, kada su usled vojne operacije „Oluja" i egzodusa srpskog naroda sa prostora Krajine morali da napuste svoja ognjišta. Deset godina nakon egzodusa, 2005, ovaj običaj nastavljen je u Batajnici, tačnije ispred hrama Rođenja presvete Bogorodice.

Kako bi se običaj obavljao svake godine, osnovano je i Društvo Čuvara Hristovog groba koje čine ljudi poreklom iz vrličkog kraja. Jedini uslov da bi neka osoba mogla da bude čuvar potrebno je da je rođena ili da ima poreklo u nekom od sela u blizini manastira Dragović. Čuvari ili straža se okuplja na Veliki petak kako bi izabrali harambašu, odnosno vođu garde. Svako od Čuvara ima pravo da bira ili da bude biran za haramabašu. Po pravilu straža se ispred Hristovog groba smenjuje na svakih tri do pet minuta, kad to naredi, “harambaša", mada se to pravilo ne primenjuje uvek u zavisnosti koliko koje godine bude čuvara. Godine (2016. bilo je ukupno 16 čuvara). Čuvanje groba započinje od trenutka iznošenja plaštanice na Veliki petak i gardisti se smenjuju sve do Vaskrsa. Smena garde nastupa kada harambaša udari puškom o pod crkve, tada se stari Čuvari izmaknu, a novi zauzmu njihova mesta. Stražari simbolično zauzimaju mesta u hramu, a po dvojica se smeštaju severno i južno od Hristovog groba.

Nepoznato je jasno poreklo tradicije Čuvara Hristovog groba. Po jednoj pretpostavci najverovatnije je ovaj običaj u Dalmaciju doneo neki sveštenik koji se vratio sa hodočašća u Jerusalimu. Drugo zastupljeno verovanje među Vrličanima je da je straža uvedena u crkvu kako bi Čuvari zaštitili narod od turskih napada. Prelaskom u katoličanstvo dela pravoslavaca u Dalmaciji, ovaj običaj se sačuvao i kod katolika u Vrlici. Do rata Čuvari različitih vera posećivali su jedne druge tokom vaskršnjih praznika nakon čega se taj običaj prekinuo. Tokom 2013. godine običaj čuvanja Hristovog groba se obnovio i u Vrlici usled toga što se Vaskrs poklopio sa praznikom rada „1. maj“. Nakon Vaskršnje liturgije Čuvari imaju običaj da zapevaju pesme svog kraja „ojkače" uz zvuke dipli (posebne vrste frule) i obaveznog igranja gluvog kola. Običaj Čuvanja Hristovog groba predstavlja jedini deo tradicije prekodrinskih Srba koji se nalazi na listi nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije i jedan je od kandidata Republike Srbije za Uneskovu listu nematerijalne svetske kulturne baštine.