Batajnica između dva svetska rata

Početkom novembra 1918. godine, oslobođenje Batajnice

Početkom novembra 1918. godine, u Batajnicu ulazi srpska vojska, čime je selo oslobođeno. Tokom 1919. godine, život u selu počeo je da se obnavlja. Polako su se sa frontova vraćali vojnici i ratni zarobljenici. Prema podacima zabeleženim u crkvenom letopisu, u Batajnici je 1919. godine živelo 2.322 stanovnika, od čega 1.174 muškarca i 1.148 žena. Broj stanovnika je narednih godina rastao, pa je tako 1936. godine Batajnica imala ukupno 3.343 stanovnika (1.659 muškaraca i 1.684 žene).

Agrarna reforma i podela zemlje

Godina 1919. označila je početak izgrađivanja države u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca. Za običnog seljaka, dobrovoljca i bezemljaša, ona je značila početak agrarne reforme, tj. podelu velikih poseda nekadašnjih austrougarskih veleposednika. Dobrovoljci su predstavljali najodlučniji sloj interesenata u agrarnoj reformi, jer su mahom dolazili iz najsiromašnijih seljačkih (zemljoradničkih) slojeva i imali su velik interes da im se dodeli zemlja u višegodišnji zakup.

Na terenu su delovali agrarni odbori, koji su davali preporuke agrarnim poverenicima. Na osnovu preporuke agrarnog odbora u Batajnici, agrarni poverenik za srez i grad Zemun je 20. septembra 1920. godine doneo odluku da se dobrovoljcima iz Batajnice dodeli u četvorogodišnji zakup 116 katastarskih jutara oranica. Ova zemlja je bila raspodeljena sa sledećih poseda:

• Srpska crkvena opština Batajnica: 42 k.j.

• Zalivna sesija: 34 k.j.

• Srpska crkvena opština Zemunska: 40 k.j.

Zakupni odnos trebalo je da počne 1. oktobra 1920. godine i trajao bi do 30. septembra 1924. godine. Međutim, dobrovoljcima nije dodeljena zemlja na posedu Zemljišne zajednice u Batajnici, jer se smatralo da je to zajedničko dobro svih ovlašćenih.

Tokom 1920. godine, ukupno je bilo 33 dobrovoljca borca i 3 neborca koji su dobili zemlju. Međutim, problem je nastao sa 17 dobrovoljaca koji su dobili zemlju na nekadašnjim posedima grofova Pejačević kod Rume, udaljenim oko 30 kilometara od Batajnice. Oni nisu bili u stanju da obrađuju tu zemlju.

Molbe za bliže posede

Početkom 1929. godine, dobrovoljci su uputili molbu Uredu za agrarnu reformu u Vukovaru, tražeći da im se dodeli zemlja na posedu Zemljišne zajednice u Batajnici, koja je 1920. godine bila izuzeta iz agrarne reforme. Slične molbe podneli su i dobrovoljci iz Krnješevaca i Ugrinovaca.

Ured je ove molbe procenio opravdanim i 8. avgusta 1929. godine naložio komisioni pregled poseda Zemljišne zajednice. Komisioni tim je utvrdio da je zemljište Batajničke zemljišne sesije većinom dobrog kvaliteta i pogodno za podelu.

Konflikt sa Zemljišnom zajednicom

Ured je 28. avgusta 1929. godine doneo odluku da se od poseda Zemljišne zajednice u Batajnici (ukupno 1.570 k.j., odnosno 1.314 hektara) oduzme 188 k.j. radi zadovoljenja potreba batajničkih dobrovoljaca. Međutim, Uprava Zemljišne zajednice se nije slagala sa ovom odlukom. Na Glavnoj skupštini Zemljišne zajednice 11. avgusta 1929. godine odlučeno je da se zemlja podeli između 422 ovlašćenika.

I pored te odluke, Ured je oduzeo 188 k.j. Zajednica je uložila žalbu Agrarnoj direkciji u Novom Sadu, ali ona je odbačena kao neosnovana 26. septembra. Konflikt se nastavio, jer je Zemljišna zajednica podnela molbu Ministarstvu poljoprivrede koje je poništilo odluku Ureda za agrarnu reformu iz Vukovara.

Dalji problemi i aktivnosti dobrovoljaca

Dobrovoljci su se 1932. godine obratili pismom Glavnom odboru Saveza ratnih dobrovoljaca Kraljevine Jugoslavije, tražeći rešenje za svoj položaj. Savez je uputio molbu Ministarstvu poljoprivrede, koje je obavešteno da je sa poseda oduzeto samo 41 k.j. i da dalje oduzimanje nije moguće.

Dobrovoljačko udruženje bilo je jedno od najaktivnijih u Batajnici, sarađujući sa zanatlijskim udruženjem. Društveni život u selu se početkom 1920-ih potpuno obnovio. Obnovljen je crkveni zvonik 1922. godine i postavljeno je novo zvono, što je koštalo 60.000 dinara.

Promene u arhitekturi i zdravstvu

Tokom druge polovine 1930-ih, dolazi do značajnih promena u arhitekturi Batajnice. Stare kuće pokrivene trskom se ruše, a grade se nove, bolje pokrivene. Do 1938. godine, ostale su samo četiri kuće pokrivene trskom. Briga o zdravstvenom stanju bila je poverena trojici lekara, među kojima je bio dr Zvonimir Pavelić (po kome je jedna ulica u Batajnici nosila ime do 2007. godine), trima babicama i apoteci apotekara Hartmana.

Privredni subjekti u Batajnici pre Drugog svetskog rata

Trgovina Rafajla Ćuluma

Od privrednih subjekata u Batajnici, jedna od najistaknutijih trgovina bila je trgovina Rafajla Ćuluma. Tokom godina neposredno pre Drugog svetskog rata, ova trgovina važila je za najbolje snabdevenu prodavnicu u Batajnici. Nalazila se u kući Ćuluma, u današnjoj ulici Pukovnika Milenka Pavlovića br. 22. Zvaničan naziv trgovine bio je „Trgovina mešovitom robom Rafajlo-Ćulum“.

Kuća je sagrađena 1909. godine, a gradio ju je sam Rafajlo, koji je poticao iz porodice građevinara. Njegov otac Mitar i trojica braće, Rada, Mitar i Pera, svi su bili zidari. Nakon izgradnje kuće u tadašnjoj Zemunskoj ulici, Rafajlo se izdvojio iz porodične zajednice sa suprugom Dragom i započeo samostalan život. Tu mu se 1913. godine rodila kćer Katica, a 1916. godine i Anđelka. Međutim, ubrzo nakon Anđelkinog rođenja postao je udovac.

Rafajlo se kasnije ponovo oženio Marom, ćerkom poznatog batajničkog trgovca, koja, nažalost, nije imala razumevanja za svoje pastorke. Trgovina je tokom 1930-ih godina uspešno poslovala, a Rafajlo se bavio i pozajmljivanjem novca te „davanjem na veresiju“. Međutim, izbijanjem rata i njegovom smrću 1943. godine, bogatstvo porodice Ćulum je propalo. Nakon njegove smrti, njegova supruga se preudala, a kći Katica se vratila u kuću i živela u njoj do 1958. godine, kada ju je prodala i sa porodicom se preselila u Zemunski Bukovac.

Život u Batajnici 1938. godine

Trgovina Cincara Vulka i kafana „Tri Sremca“

Početkom 20. veka, još jedna značajna trgovina postojala je u Batajnici, a bila je u vlasništvu Cincara Vulka. Trgovina se nalazila u centru Batajnice, u kući gde je kasnije otvorena čuvena kafana „Tri Sremca“. Vulkova trgovina radila je do 1914. godine, kada je u potpunosti izgorela u događajima iz septembra 1914. godine.

Nakon požara, plac sa zgarištem kupio je imućni seljak Radovan Velicki. Na tom mestu, 1927. godine, izgradio je kuću koja je obuhvatala prostor od današnje apoteke pa sve do iza veterinarske stanice. U jednom delu kuće, Radovanov sin Sava Velicki držao je jednu od tri kasapnice u selu, dok je u drugom delu otvorena kafana „Kod Sremca“. Kafana je imala stolove na ulici i služila čuveno Vajfertovo pivo. U sklopu kuće nalazile su se i poslastičarnica Muharema Ćerima, kao i berbernica.

Stanovnici kuće činili su porodica Velicki, porodica kafežija, poslastičara i jedanaest radnika. Nakon Drugog svetskog rata, veći deo kuće, uključujući kafanu „Kod Sremca“ (kasnije poznatu kao „Tri Sremca“), konfiskovan je. Porodica Velicki, uključujući Radovanovu snaju Olgu, živela je u toj kući do 1970-ih godina. Do kraja 1990-ih godina, kafana „Tri Sremca“ ostala je najpoznatija kafana u Batajnici. Nakon njenog gašenja, prostor je zauzela trgovina „Aman“.

Događaji u kafanama

Kafane su bile mesta gde su se ljudi okupljali nakon svakodnevnih aktivnosti, razmenjivali priče i provodili vreme. Međutim, dešavale su se i neprijatne scene. Jedan od najupečatljivijih događaja desio se početkom maja 1932. godine, na prvi dan Uskrsa.

Te večeri, u kafani Stevana Markovića, okupio se veliki broj gostiju. Među prisutnima su bila i dva zavađena seljaka, 28-godišnji Vlado Stepanović i Mitar Radovanović. Njih dvojica su već neko vreme bili u sukobu, a Stepanović je, prema svedočenju, bio fizički jači. Pre tri meseca teško je pretukao Radovanovića, koji je odlučio da mu se osveti.

U to vreme, u 22 časa, u Batajnici je počinjao „policijski čas“, kada su svi stanovnici morali da se povuku u svoje domove. Kada je vlasnik kafane Stevan Marković odlučio da zatvori objekat, došlo je do svađe i tuče između Stepanovića i Radovanovića. Marković je izbacio obojicu napolje. Prema svedočenju prisutnih, Radovanović je krenuo svojim putem, ali se sakrio iza ugla, čekajući Stepanovića. Kada je Stepanović naišao, Radovanović ga je ubio.

Krađe i nesreće na železnici i drumovima između dva svetska rata

Krađe na pruzi Novi Sad–Beograd

Na železničkoj pruzi Novi Sad–Beograd tokom 1920-ih godina zabeležene su učestale krađe. Jedan od zanimljivijih slučajeva dogodio se početkom januara 1924. godine, kada je kurir novosadskog filmskog zavoda „Balkan“ prevozio veliki kofer sa dvanaest filmskih traka tada čuvenog nemačkog režisera i glumca Harija Pijela.

Na deonici između stanica Inđija i Batajnica, nepoznato lice je ukralo kofer težak 54 kilograma i iskočilo iz voza tokom vožnje. Policije iz Novog Sada i Inđije ubrzo su izdale poternice za lopovom, ali nema podataka o ishodu istrage.

Te iste godine, dogodila se još jedna značajna krađa u vozu kod Batajnice. Prema pisanju lista Vreme od 5. novembra 1924. godine, bivši konzul Kraljevine Srbije Todor Ristić bio je žrtva pljačke dok je putovao iz Novog Sada za Beograd. U njegovom kupeu pridružio mu se muškarac srednjih godina, krupne građe i bez dva prednja zuba. Kada je voz izašao iz Batajnice, Ristić je zadremao. Po dolasku u Zemun, primetio je da njegov saputnik više nije tu, kao ni njegov kofer.

Kofer je sadržao:

• 5.000 dinara,

• 900 italijanskih lira,

• preko 3.000 francuskih franaka,

• skupe predmete u vrednosti od 40.000 dinara.

Policija je ubrzo pronašla pisma koja je lopov poslao Ristiću, vraćajući mu pasoš i neka dokumenta, što je istragu usmerilo na izvesnog Jovana Vujanovića iz Zemuna. Međutim, kada su ga potražili, Vujanović je već nestao.

Nesreće na Batajničkom drumu

Osim železnice, međunarodni drum kroz Batajnicu (današnji Batajnički drum ili „Stari novosadski put“) bio je značajna saobraćajnica, ali i mesto čestih nesreća. Jedna od njih dogodila se 2. jula 1938. godine. Edo Žužek, vlasnik preduzeća „Termo-tehnika“ iz Beograda, krenuo je sa suprugom i dva sinovca kolima marke Fiat u Staru Pazovu. Na 6 km od Zemuna, sunce mu je zasenilo oči, te je pokušao da navuče zavese u automobilu, ali je izgubio kontrolu. Vozilo je velikom brzinom skrenulo, udarilo u granični kamen i završilo u jarku. Srećom, automobil se nije prevrnuo, pa su svi putnici zadobili samo lakše povrede.

Istog dana, dogodila se još jedna nesreća. Dvojica mehaničara iz Zagreba, Ludvig Ambroz i Josip Skrobl, vozili su se motociklom od Zemuna ka Batajnici. Na ulasku u Batajnicu, usled velike brzine, nisu uspeli da izbegnu seoska kola koja su iznenada iskočila na put. Motocikl je završio u jarku, a obojica su zadobili teške povrede. Skrobl je prevezen u zemunsku bolnicu, gde je operisan, dok je Ambroz prebačen kamionom.

Nekada međunarodni drum kroz Batajnicu

Autobuska linija Zemun–Batajnica

Godine 1934. uvedena je autobuska linija broj 36, koja je povezivala Zemun i Batajnicu, čime je olakšan prevoz putnika i robe. Ova linija postala je važan deo svakodnevnog života lokalnog stanovništva.

Društveni život u Batajnici između dva svetska rata

Društveni život u Batajnici između dva svetska rata bio je izuzetno bogat i raznovrstan. U selu su delovale brojne organizacije, uključujući Crveni krst, dobrovoljačko društvo, zanatlijsko udruženje, kao i Sokolsko društvo, osnovano 1927. godine. Sokolsko društvo imalo je izuzetno značajnu ulogu u društvenom životu sela, organizujući mnogobrojne manifestacije i učestvujući na regionalnim i nacionalnim okupljanjima.

Sokolski sletovi i politička angažovanost

Jedan od značajnih događaja bio je Sokolski slet u Staroj Pazovi, održan 30. juna 1932. godine. Organizator je bilo Pazovačko sokolsko društvo, a učestvovala su društva iz Zemun, Starih Banovaca, Batajnice, Dobanovaca i drugih okolnih mesta, uključujući čete iz Čortanovaca, Belegiša, Vojske, Krčedina, Starog i Novog Slankamena. Događaj je okupio i goste iz Beograda, Rume, Inđije, Sremske Mitrovice, kao i Ruske sokole iz Beograda.

Sokoli su često bili politički angažovani. Januara 1933. godine, članovi Sokolskog društva Batajnice poslali su protestne telegrame predsedniku vlade, dr Milanu Srškiću, i Savezu Sokola Kraljevine Jugoslavije, izražavajući protivljenje napadima katoličkog episkopata na Sokolski pokret.

Sokolsko društvo 1930. godine

Sećanje na poginule Batajničane

Posebnu pažnju Sokoli su posvetili negovanju sećanja na poginule Batajničane iz Prvog svetskog rata. Dana 23. februara 1934. godine, u Petrovaradinu je održana konferencija predstavnika Sokolskih društava iz Petrovaradina, Novog Sada, Batajnice, Beške i Sremskih Karlovaca. Povod je bio obeležavanje 20-godišnjice smrti jedanaest Batajničana koji su stradali „zbog otvorenog rada za jedinstvo i slobodu našeg naroda“.

Na inicijativu Sokolskog društva Petrovaradina, odlučeno je da se ostaci poginulih prenesu u Batajnicu. Tada je takođe planirano izdavanje spomenice u čast žrtava. Na groblju u Batajnici 1934. godine podignut je spomenik u znak sećanja na stradale Batajničane. Tokom Drugog svetskog rata spomenik je teško oštećen, ali je 2011. godine obnovljen.

U Batajnici je formiran Odbor za podizanje spomenika palim žrtvama za vreme Prvog svetskog rata (1914–1918), na čelu sa predsednikom Dušanom Veneckim, uz podršku lokalnog Sokolskog društva. Spomenik „101 Batajničaninu poginulom na bojištu, streljanom od strane austrougarske vojske i stradalom u zarobljeništvu“ svečano je otkriven 26. jula, na dan crkvene slave.

Spomenik kod Doma Zdravlja

Prolazak voza sa posmrtnim ostacima kralja Aleksandra

Nakon atentata na kralja Aleksandra u Marseju, 9. oktobra 1934. godine, voz sa njegovim posmrtnim ostacima prošao je kroz Batajnicu. Predstavnici seoske opštine prisustvovali su kraljevoj sahrani.

Političke borbe i ulazak u Drugi svetski rat

Političke borbe između predstavnika različitih partija nisu zaobišle ni Batajnicu. U takvim okolnostima, selo je dočekalo početak Drugog svetskog rata, noseći sa sobom društvene, političke i privredne izazove koje su obeležile međuratni period.